ફિલ્મ પટકથા લેખક અશોક પટેલ (ખોડંબા વાળા)ની કલમે એક્ટિંગ ના નવરસ અને એના પ્રકારો વિશેની જાણકારી.


નમસ્કાર દોસ્તો, હુ અશોક પટેલ… આપ સૌ વાચક મિત્રોનું કલાભૂમી એન્ટરટેન્મેંટની આ સુંદર વેબસાઇટ દ્વારા હાર્દિક અભિવાદન કરું છું.

દોસ્તો મારા પરમ મિત્ર અને એક સારા વ્યક્તિત્વના ધણી શ્રીમાન સંતોષકુમાર ત્રિપાઠીજીની આ એક અકલ્પનીય જુંબેશ એક વેબસાઈટનાં માધ્યમે શરૂ કરેલ છે. અહીં સંતોષજીની ભાવના નવીન કલાકારો તથા સમસ્ત કલા ચાહકોની કલા પ્રત્યેની સાચી રાહ દર્શાવવા હેતુ જ છે.  સંતોષજી સાથે મારી આ વિશે વાત થઈ તો એમને મને સુંદર શબ્દોમાં સમજાવ્યું કે ભાઈ અહી આ ક્ષેત્રે લેભાગુ લોકો ભોળાભાલા નવીન કલાકારોને એમની ભાવનાઓ સાથે રમત રમીને ખુલ્લેઆમ લૂંટ મચાવી રહ્યા છે. અહી લોકો પોતાના સ્વપ્નાઓ ને સુંદર ભવિષ્ય આપવાના ફેરા કરે છે ત્યાં લેભાગું લોકો આવા નવીન કલાકારોના સપનાઓના ચિથરે ચિથરા ઉડાડી દેતા હોય છે. 

જ્યારે સંતોષ ભાઈ એમના નામ પ્રમાણે લોકોને સંતોષપૂર્વક સમજાવે છે. રાહ ચીંધે છે. સત્કારે છે. મદદની ભાવના સેવે છે. પણ મિત્રો, ભાવનાઓ અને આદર થકી કોઈ પણ માનવી કંઈ પણ મેળવી શકતો નથી. આ હેતુથી મારા પરમમિત્ર સંતોષ ભાઇ નવીન કલાકારો ને મામૂલી ફી થકી મસમોટા સપનાઓને સાકાર કરવાની સેવા કરે છે. સંતોષભાઈના જણાવ્યા અનુસાર કલાભૂમિ એકેડેમી વડોદરા શહેર ખાતે આવેલી છે.આથી શહેર થી દૂર અથવા બીજા શહેર તથા અન્ય જીલ્લાઓ મા રહેતા લોકો માટે આ એક વેબસાઇટ ચાલુ કરી છે. જેના થકી લોકો વાંચનના માધ્યમે એમના કલા પ્રત્યેના પ્રેમની સાચી રાહ મેળવી શકે.



સ્વભાવે નમ્ર અને નામ પ્રમાણે સંતોષી એવા સંતોષભાઈએ મને એમની આ વેબસાઇટ પર આમંત્રિત કરી મને સમ્માન આપ્યું છે એવું મને લાગી રહ્યું છે.  હુ હાલ મુંબઈ કામમાં વ્યસ્ત હોવાના કારણે સંતોષભાઈ સાથે મુલાકાત કરી શક્યો નથી. પરંતુ એમના આ મહાયજ્ઞમાં મને શામિલ કરવા માટે હુ અશોક પટેલ (ફિલ્મ પટકથા લેખક) અને મારું ફિલ્મ પ્રોડક્શન ArPatel Film Production (વતી) એમનો હૃદય પૂર્વક આભાર વ્યક્ત કરું છું, અને એમના આ મહાયજ્ઞને અનેકો શુભેચ્છાઓ પાઠવું છું.


આપનો વધુ સમય ના લેતા આજનો એક નાનો લેખ પ્રસ્તુત કરવા જઈ રહ્યો છું.


✍️ ઉદાહરણ સાથે જાણીએ કે અભિનયનો દરેક રસ કેટલો મહત્વનો છે. તેની સાથે દરેક રસનું વર્ણન પણ જાણીશું. આ રસનો તમે તમારા જીવનમાં તેમજ અભિનય અને નૃત્યમાં સારી રીતે ઉપયોગ કરી શકો છો. 

🖋️ સૌ પ્રથમ આપણે કે રસ એટલે શું.?  રસ કોને કહેવાય.? 

રસને આપણી આંતરિક લાગણી કહેવાય છે.  રસ એટલે આપણી અંદર છુપાયેલી એવી લાગણીઓ જેને આપણે દરેક વખતે જુદી જુદી રીતે વ્યક્ત કરતા રહીએ છીએ.
આ અવગુણોને કારણે વ્યક્તિ પોતાની અંદરની લાગણીઓને અન્ય લોકો સમક્ષ જાહેર કરે છે, જેથી સામેની વ્યક્તિને ખબર પડે કે તે ખરેખર શું કહેવા માંગે છે અથવા તેનો હેતુ શું છે.  રસ કોઈ ભાષા પર આધારિત નથી.  તે તેના ચહેરાના હાવભાવ દ્વારા દૃશ્યમાન બને છે.
આ થઈ રસની સ્પષ્ટતા….

🖋️હવે જાણીએ રસના અંગ કેટલા હોય છે..?
રસના મુખ્યત્વે ચાર અંગ છે
૧. વિભાવ
૨. અનુભાવ 
૩. સ્થાયી ભાવ 
૪. સંચારી ભાવ


🖋️ હવે આપણે જાણીએ રસ કેટલા પ્રકારના હોય છે..?
રસના 9 પ્રકાર છે, તેથી તેને નવરસ પણ કહેવામાં આવે છે.  અભિનય અને નૃત્યની સાથે-સાથે આપણા જીવનમાં તેમનું ઘણું મહત્વ છે.  નવરસ એટલે 9 લાગણીઓ.
હવે આપણે તેના વિશે વિગતવાર વાંચીશું.  આ નવરસ દ્વારા લોકોને ખ્યાલ આવે છે કે તમારું પાત્ર કેવું છે.

👉 રસના પ્રકારો તેમના કાયમી સ્વભાવ સાથે ભાવ.
1. શૃંગાર રસ
2. હાસ્ય રસ
3. કરુણ રસ
4. રૌદ્ર રસ
5. વીર રસ
6. વિભત્સ રસ
7. ભયાનક રસ
8. અદ્ભુત રસ
9. શાંત રસ

હવે આપણે દરેક રસને તેના સ્વભાવથી અવગત થઈશું…
(દોસ્તો, રસને જાણવા જઈએ તો એક પળ પર્યાપ્ત છે, અને જાણવા જઈએ તો આખી જિંદગી ઓછી પડી શકે, માટે આપણે અહી મુદ્દા જાણવા પ્રયાસ કરીએ)

૧. શૃંગાર રસ


શ્રૃંગાર રસમાં પ્રેમ છે, જેને સમજવો થોડો અઘરો છે, કારણ કે દરેક વ્યક્તિનો પ્રેમ વ્યક્ત કરવાની રીત અલગ હોય છે.  તેની સાથે આપણે અલગ-અલગ લોકોને અલગ-અલગ રીતે પ્રેમ આપીએ છીએ.  શ્રૃંગાર રસને સમજવા માટે પહેલા પ્રેમ શું છે તે સમજવું ખૂબ જ જરૂરી છે.
જરૂરી નથી કે પ્રેમનો અર્થ “હું તને ખૂબ પ્રેમ કરું છું”.  પ્રેમનો અર્થ હંમેશા એક જ નથી હોતો.  પ્રેમની વિવિધ રીતો છે.  જ્યારે તમે પ્રેમની અલગ-અલગ રીતોને સમજશો ત્યારે જ તમને સમજાશે કે શ્રૃંગાર રસ શું છે.  જેમ તમે તમારા માતા-પિતાને પ્રેમ કરો છો.
જ્યારે તમે તેમને કહેશો કે હું તમને ખૂબ પ્રેમ કરું છું.  પછી તેમની સાથે વાત કરવાની રીત સાવ અલગ હશે.  જો તમે તમારા મિત્ર, ગર્લફ્રેન્ડ અથવા તમારી પત્ની સાથે હોવ તો..... દરેકની પદ્ધતિ ખૂબ જ અલગ હશે. તો આ છે શ્રૃંગાર રસ.

૨. હાસ્ય રસ


બધાને હસાવવું એ બહુ મુશ્કેલ કામ છે.  અભિનયની દુનિયામાં દર્શકોને હસાવવા પણ સરળ કામ નથી.  પ્રેક્ષકોને હસાવવા માટે એક અભિનેતાને ઘણી મગજશક્તિની જરૂર હોય છે.
કોમેડી વિધિઓમાં એવી પરિસ્થિતિઓ હોય છે જેમાં માત્ર હાસ્ય જ વધારે હોય છે.  જો કોઈ તમને કંઈપણ પૂછે તો પણ તમે સ્મિત સાથે તેનો જવાબ આપશો, જે સંપૂર્ણપણે અલગ પ્રકારનું સ્મિત હોય. તો આ રમૂજ છે.

૩. કરુણ રસ

You think that this immotion means only tears. તો જવાબ હશે No…. 
કરુણા રસ એ નથી કે તમારે હંમેશા રડવું પડે.
જો તમારે કરુણ રસમાં કોઈ પંક્તિ કે સંવાદ બોલવો હોય તો તમે દુઃખી હો ત્યારે પણ બોલી શકો છો, પણ એનો અર્થ એ નથી કે તમારી આંખમાં આંસુ આવી જશે અથવા તમે રડ્યા જેવું વર્તન કરશો. આ એક ઉદાસી હશે, પરંતુ તે દિવસે તમે જે અનુભવ્યું હતું તે સમાન ન હોઈ શકે.  તમારે પહેલા તે પરિસ્થિતિ અથવા કોઈપણ પરિસ્થિતિને સમજવું પડશે કે તમે કેટલા દુઃખી છો.  જ્યારે આપણને લાગે છે કે આપણે કંઈક ખોટું કર્યું છે ત્યારે આપણને દુઃખ થાય છે. આ કરુણ રસ છે.

૪. રૌદ્ર રસ 

ઉદાહરણ તરીકે, જો કોઈ વ્યક્તિ ગુસ્સા વિશે વાત કરે છે, તો પછી ગુસ્સો વિવિધ પ્રકારનો છે.  કેટલાક મનુષ્યો શાંત હોય છે.  આવા લોકો પોતાનો ગુસ્સો પોતાની અંદર રાખે છે. તો કેટલાક ખૂબ બૂમો પાડીને પોતાનો ગુસ્સો વ્યક્ત કરે છે.  (મારી જેમ 😝)
જો તમે બહારની વ્યક્તિ પર ગુસ્સો કરો છો, તો તે અલગ પ્રકારનો ગુસ્સો છે.  ગુસ્સો દરેક વખતે એક જ પ્રકારનો નથી હોતો.  તમારે સમજવું પડશે કે તમારે તમારો ગુસ્સો કઈ રીતે દર્શાવવો છે.
ક્યારેક તમને તમારી જાત પર પણ ગુસ્સો આવે છે કે મેં આવું કેમ કર્યું?  તો એ પણ અલગ રીતનો ગુસ્સો છે.  તેથી ક્રોધની ઘણી ભિન્નતા છે.  તમારે સમજવું પડશે કે તમારે કેવો ગુસ્સો બતાવવો છે. આ રૌદ્ર રસ છે.

૫. વીર રસ

વીર રસ સાંભળીને આપણને ખબર પડે છે કે વીર એટલે શું.  જેની અંદર કોઈ ડર નથી હોતો, તેઓ કોઈ પણ પરિસ્થિતિનો સામનો કરવામાં ક્યારેય ડરતા નથી.
પરંતુ વાસ્તવિકતા પર નજર કરીએ તો જાણે સરહદ પર આપણી રક્ષા કરનારા સૈનિકો હોય છે અને તેઓ પૂરા ઉત્સાહથી કોઈપણ મુશ્કેલીનો સામનો કરવામાં પાછળ પડતા નથી.  આ વીર રસ છે.

૬. વિભત્સ રસ

વિભત્સ રસ એવો છે કે ખોટું સહન કરતો નથી અથવા તે જોઈ શકતો નથી.  ધારો કે તમને કોઈ વ્યક્તિનો સ્વભાવ ગમતો નથી અને તે જ વ્યક્તિ કંઈક ખોટું બોલે છે અથવા કંઈક ખોટું કરે છે, તો તમારો મૂડ થોડો બદલાય છે.  તમારા હાવભાવ સહેજ બદલાય છે.  માણસ ખોટો છે, તે તમારા માટે સારો નથી.  તે અણગમો બની ગયો છે.  ઘણા લોકોને કોઈની હાજરી ગમતી નથી, આ એક વિભત્સ રસ છે.

૭. ભયાનક રસ


ભયંકર નામ સાંભળીને તમને લાગશે કે ખૂબ જ ડરામણી અથવા ખતરનાક પરિસ્થિતિ છે.  પરંતુ ભયના પણ પ્રકારો છે.
જેમ કે અંધારાથી ડરવું, અથવા પ્રાણીથી ડરવું, અથવા એકલા ડરામણી ફિલ્મો જોવાથી ડરવું, અથવા ઊંચાઈથી ડરવું, વગેરે….
તો આ પણ એક અલગ પ્રકારનો ડર છે.  ભયાનક એટલે ખૂબ ડરામણો.  શાંતિથી બેસો અને વિચારો કે તમને સૌથી વધુ શાનો ડર લાગે છે.  અને તેની પાસે જે લાગણીઓ છે, તે આ જ ભયનાક રસ છે.

૮.  અદ્ભુત રસ 

અદ્ભુત રસ આવી કોઈ પણ ઘટના જેનાથી અમને આશ્ચર્ય થયું કે શું થયું છે.  તો આ પણ એક અદ્ભુત રસ બની શકે છે.
જે તમારી કલ્પના બહાર છે.  જે તમે પહેલીવાર જોઈ રહ્યા છો અથવા પહેલીવાર જોયું અને આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયા.
જેમ કે જો તમે કોઈ ટીવી ચેનલ જોઈ રહ્યા હોવ અને અચાનક કંઈક એવું બન્યું જેની તમે કલ્પના પણ ન કરી શકો તો તમે જે લાગણી અનુભવશો તે છે અદ્ભૂત રસ. 

૯. શાંત રસ


એકદમ શાંત ચિત્ત જેવો શાંત રસ, મનમાં કોઈ ઉથલપાથલ નથી.  શાંત સ્થિતિ માટે ધ્યાન ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.  કોઈના વિશે વિચાર્યા વિના તમારા મગજમાં કંઈ આવવું જોઈએ નહીં.  આ તમે શાંત રસમાં મેળવી શકો છો. આ શાંત રસ છે.


મિત્રો...
તમે સમજી જ ગયા હશો કે ૯ રસના ઘણા પ્રકાર છે અને રસમાં વ્યક્તિએ પોતાની લાગણી કે અભિવ્યક્તિ કેવી રીતે જાળવી રાખવાની હોય છે.  આ નવ રસ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, તેને યોગ્ય રીતે નિભાવવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.

દોસ્તો, સમયના અભાવે આજ માટે આટલું જ. ક્યારેક સમય હશે અને સંતોષભાઈની આજ્ઞા હશે તો ફરી એક વખત આપ સર્વે સાથે મુલાકાત થશે. ત્યાં સુધી સ્વસ્થ રહો, મસ્ત રહો, અને મારા પરમ મિત્ર સંતોષભાઈના આ મહાયજ્ઞનો લાભ લેતા રહો.

લેખ.  :
અશોક પટેલ (ખોડંબા વાળા)
ફિલ્મ પટકથા લેખક
ArPatel Film Production.